Düalist Zındıklar ve Hadis

Zındıklık hareketleri, içinden çıktıkları toplumlara yahut dışarıdan içine sızmaya çalıştıkları sosyolojiye, yerleşik düzeni ve inanç yapılarını sarsacak düalist inanç sistemleri (Seneviyye) ve bu inanç sistemlerinin belirlediği davranış biçimleri vaz ederler. Etkili yöntemleri ve ikna kabiliyetleri vardır. Birey ve toplum hayatında radikal değişim önerirler. Bu da zaman zaman büyük tepkilere yol açmıştır. Bu yüzden devlet otoritesi hareketin kanaat önderlerini, davetçilerini ve takipçilerini kontrol altına almak amacıyla kimi zaman hapsetmek veya katletmek suretiyle resmî takibatlar başlatmıştır. Sâsânî İmparatorluğunun ihtişamlı döneminde zındık ilan edilen Maniheistlere yönelik yapılan takibatlar buna örnek gösterilebilir. Abbâsîler döneminde Mezopotamya ve İran kökenli düalist zındık hareketlere yönelik soruşturmalar da buna İslâmî dönemden bir örnek teşkil etmektedir.

Zındıklıkla irtibatlı olan din ve mezhepler doğal olarak dinler ve mezhepler tarihî disiplinlerinin konusu olmuştur. Böyle olmakla beraber zındıklığın hadis sahasıyla da özel bir ilişkisi mevcuttur. İlk asırlarda ve hususen “fitne dönemi” sonrasında uydurma hadis faaliyetleri başlamış, bu faaliyetler İslâm'ın berrak tevhîd mesajını, tevhîd eksenli helâl ve haram öğretilerini, ahlak sistemini ve bu eksende inşa edilmiş Müslüman birliğini hedef almıştı. Bu süreçte farklı kesimler farklı amaç ve yöntemlerle aktif rol oynamışlardı.

Bu kesimlerden birisi de bu çalışmanın konusu olan zındıklardır. Hadis uydurma faaliyetlerindeki rolleri itibarıyla hadis tarihî, ricâl ve usul-i hadisin de konusudurlar. Serdar Demirel'in kaleme aldığı Düalist Zındıklar ve Hadis başlıklı bu kapsamlı eserde, hadis edebiyatında zındıkların hangi dinlere ve mezheplere müntesip oldukları, ne kadar hadis uydurdukları ve bu faaliyetlere öncülük edenlerin kimler oldukları sorularına yanıtlar aranmıştır. Dolayısıyla, zındıkların tarihsel arka planlarıyla hakkıyla incelenmesi hadis tarihinin önemli bir meselesine de ışık tutacaktır.

Bu çalışmanın açıklığa kavuşturmak istediği konular; tarihsel zındıklık hareketlerinin mahiyetleri, Müslüman toplumdaki etkinlikleri, uydurma hadis faaliyetlerindeki rolleri, öncüleri ve bunların faaliyetlerine karşı alınan tedbirlerdir. Bu eserde bu konular akademik bir uslûp ve yöntemle incelenmiştir. Düalist Zındıklar ve Hadis, alanında öncü bir çalışma olmasının yanı sıra daha sonraki yapılacak çalışmalar için de bir başucu kitabı olma özelliğiyle de yeni soruların sorulmasında okurlara yeni bir ufuk açmaktadır.