Eğitimci Yönüyle Ahmed Cevdet Paşa

Her dönem ve çag yetistirdigi özel isimleriyle hatirlanir. Osmanli düsünce tarihinde Ahmed Cevdet Pasa bu istisnai isimlerin basinda gelir. Onun son derece üretken yasam öyküsüne bakildiginda geleneksel dünyada klasik usullerle yetisen bir “âlim”in sasirtici bir çabayla kendi sinirlarini nasil asmaya çalistigini görürüz. Tanpinar'a göre, Ahmed Cevdet Pasa “sefere hazirlanan bir gemi gibi”dir. Zamanina ve çevresine göre aykiri sayilabilecek, hattâ bu ülkede tuhaf karsilanacak bir ögrenme meraki ve hayret duygusu içerisinde Pasa'nin tüm yasami adeta kisisel bir seferberlik dogrultusunda ilerlemistir.
Cevdet Pasa küçüklügünden itibaren üstün bir gayretle kendini egitmistir. Ilgi duymadigi saha hemen hemen yok gibiydi. O, daha çok tarihçi ve hukukçu kimligiyle taninacaktir. Bilgisi ve donanimi sayesinde yetkin bir idare adami seviyesine çok geçemeden ulasir. Bir sosyolog olarak hazirlayici ve bir sentezcidir. Gelenek ve modernlik arasinda sikisan bir toplum için çareler arayan bir gözlemcidir. Egitim üzerine iddialari bir hayli cesurdur ve bu konuda o bir öncü olarak görülebilir. Ülkedeki birçok yeniligin, reformlarin altinda onun imzasi vardir. 'Cevdet' ismi Tanzimat düsüncesiyle neredeyse özdes hale gelmistir.
Mustafa Gündüz, bu yeni çalismasiyla Ahmed Cevdet Pasa'yi bu kez egitim açisindan degerlendirir. Tabii Pasa'nin bu çok yönlü kimligini göz önünde bulundurarak ve yasamindaki ilginç anekdotlari da hatirlatarak…Egitim ile ilgili Cevdet Pasa'nin tespitleri kayda deger. Çünkü Pasa'nin deneyimlerine bakildiginda bugün egitim alaninda yasanan aksakliklarin hiç de güncel olmadigi görülür. O dönemde de benzer sorunlar, benzer engeller ve benzer kati 'güruh'la karsi karsiya kaliriz. Medresenin üniversiteye dönüsmesiyle bir zihniyet kendini tamamen yenilemis olmuyor ya da sürekli bir nitelik kaybinin önüne geçilemiyor. Sadece kimi eski sorunlar araliklarla nüksediyor…Türk modernlesmesinin kronik ikilikleri ise Cevdet Pasa'nin söylediklerinin aslinda ne denli 'yeni' ve bugünkü egitim tartismalarinin da ne derece eski yüzyillara uzandigini göstermektir.