Fen Bilgisi Öğretiminde Kavram Yanılgıları

8 yaşında bir çocuk size “Gök gürültüsü nasıl oluyor?” diye bir soru yöneltse ona bunu nasıl açıklarsınız? Açıklamanızı (+) ve (-) yükleri de kullanarak yapmaya çalıştığınızda; çocuğun zihninde oluşan; “elektrik yükü suda, yeryüzünde ya da elektrik kablosunun içinde bu gürültüyü yapmıyor da neden bu ses sadece gökyüzünde oluyor?” sorusuna nasıl bir açıklama getirirsiniz? Günlük hayatta olup bitenleri tam da olup bitişine uygun olarak anladığımızı ve anlatabildiğimizi “sanırız”. Ancak bu anlatma işlemi sırasında kavramlar arasında kurulan ilişkilere farklı anlamlar yüklenmesine de neden olabiliriz. Acaba bu problemin farkında mıyız? Formal süreç içerisinde “öğretmen”, “öğrenci”, “müfredat”, “öğretim yöntemleri” ve “ebeveynler” başta olmak üzere, informal süreçteki öğrencinin yaşadığı “çevre” de dahil edildiğinde bu altı faktörün öğrenme sürecine etkisinin olduğu söylenebilir. Bu faktörlerin hiçbirinin önemi diğerine göre azımsanamaz. Bu faktörlerden biri olan öğretmen, öğrencinin bilgiyi oluşturması sürecinde tamamen sorumlu olan kişi olarak görülmektedir. Eğitim alanındaki ve müfredatlardaki pek çok değişikliğe rağmen, eğitim ve öğretim boyutunda yaşanan sorunların temelinde, pek çok öğretmenin hala düz anlatım yöntemini ağırlıklı olarak kullanması yer almaktadır. Ancak, anlamlı öğrenmenin gerçekleşebilmesi ve eğitimde istenilen seviyenin yakalanması için hedefimiz, daima yeni yollarla bilginin oluşumu ve öğrenmenin geliştirilmesi olmalıdır. 1900'lü yıllardan itibaren öğretmen merkezli fen programları, çağın gerekleri doğrultusunda, yerini nesnel öğretime, daha sonrada bilimsel yollarla sonuca ulaşmaya yani öğrencilere, bir bilim insanı gibi düşünme becerilerini kazandırmaya yönelik yaklaşımlara dayanan programlara bırakmaya başlamıştır. Çağın gereklerinin ortaya çıkardığı ihtiyaçlara ve sorunlara bir çözüm aranırken, kaliteli insan gücü yetiştirmek ve fen alanlarıyla teknoloji, mühendislik ve matematiği birleştiren; teorik bilginin uygulamaya, ürüne ve yenilikçi buluşlara dönüştürülmesini amaçlayan bir akımı (STEM eğitimi - Science, Technology, Engineering and Mathematics) harekete geçirmek, günümüzde okullarda uygulanan fen programlarının en öncelikli amaçlarından biri olmuştur. Buna rağmen, fen bilimleri alanındaki kavramların ve prensiplerin özünü öğretmek, öğrencilerin öğrenme güçlüklerini tespit etmek ve ortadan kaldırmak, fen bilimleri eğitiminin temel amaçlarından biri olarak hala önemini korumaktadır. Fen bilimleri eğitimi kapsamında pek çok kavramın soyut olması nedeniyle, fen konularının öğrenilmesi ve dolayısıyla kavramsal düzeyde anlaşılması zorlaşmaktadır. Öğrenciler, bu soyut kavramları anlamlandırırken genellikle günlük yaşamda gördüklerinden, duyduklarından ve hissettiklerinden etkilenmekte ve bilim insanlarının savunduğundan farklı çıkarımlarda bulunmaktadırlar. Dolayısıyla, kavramların, öğrenci zihninde yeterince şekillenememesi ve zihindeki viii Fen Bilgisi Öğretiminde Kavram Yanılgıları mevcut şemalarla doğru ilişkinin kurulamaması, kavram yanılgılarına sebep olmaktadır. Araştırmalar gerek öğrencilerin, gerekse yetişkinlerin pek çok kavram yanılgısına sahip olduklarını ve bu yanılgıların giderilmesine de direnç gösterdiklerini işaret etmektedir. Doğası gereği bireylerin zihninde güçlü bir şekilde ve inatla tutulmaları ve değişime dirençli olmalarından dolayı kavram yanılgıları fen bilimleri öğreniminde önemli bir engel olarak kabul edilmektedir. Çünkü bu kavram yanılgıları öğrenilecek yeni kavramların öğrenilmesini güçleştirmekte veya yeni kavramların yanlış öğrenilmesine neden olabilmektedir. Kavram yanılgıları konusu özellikle fen bilimleri eğitiminde bilimsel araştırmalara sık sık konu olmaktadır. Araştırmalarda mevcut kavram yanılgılarının tespiti ve giderilmesi için teknikler ele alınmakta ve çözüm önerileri sunulmaktadır. Kavram yanılgılarının tespiti ve giderilmesi için tekniklerin öğrenilmesi ve uygulanması kadar kavramın ilk öğrenilme aşamasında da kavram yanılgılarının oluşumunun engellenmesine dikkat edilmelidir. Öğretmenlerin sahip oldukları alan bilgilerini öğrencilerine öğretilebilir forma dönüştürmelerini ifade eden pedagojik alan bilgisinin en önemli bileşenlerinden biri de çocukların öğrenme güçlüklerinin varlığının ve nedenlerinin farkında olmak, öğrencilerin kavram yanılgılarını tespit edip, giderebilmektir. Öğretmenler ve öğretmen adayları için hazırlanan bu kitap, kavram öğrenimi ve öğretimi, kavram yanılgılarının tespiti ve giderilmesi için kullanılabilecek teknikleri bir kaynakta toplamayı amaçlamaktadır. Bu eserin oluşmasında yerli ve yabancı kaynaklardan yararlanılmıştır. Konular olabildiğince somut ve örneklere dayalı şekilde işlenmeye çalışılmış, uygulama süreci ve görsel materyaller ile desteklenmiştir. Örnekler genellikle fen bilimleri konularından seçilmiş olmasına rağmen, alanı ne olursa olsun tüm öğretmen adaylarının ve öğretmenlerin mevcut kavram yanılgılarının farkına varmaları, öğrencilerinin kavram yanılgılarını tespit ve giderme tekniklerini kavramaları ve bu teknikleri uygulamaya dönüştürmeleri hedeflenmektedir. Öneri ve eleştirilerinizle yapacağınız katkıları bekler; eserin tüm meslektaşlarımıza, öğretmen ve öğretmen adaylarına faydalı olmasını dileriz.