İbni Haldun: Tarih Biliminin Doğuşu

Hak ettigi ilgiyi ne Dogu'da ne de Bati'da gören, 14. yüzyilda yasamis Arap düsünür I?bni Haldun'un önemini A.Toynbee su sözlerle dile getiriyor: "I?bni Haldun öyle bir tarih felsefesi tasarlamis? ve ortaya koymus?tur ki, bugüne kadar hiçbir yetenek, hiçbir dönemde, hiçbir ülkede böylesine büyük bit yapit yaratamamis?tir."I?bni Haldun'un, tarihin bilim olarak dog?us?unu simgeleyen yapiti Mukaddime, Ortaçag? Arap uygarlig?inin sönmeye yüz tuttug?u bir sirada kaleme alindigindan, Ibni Haldun'u ve düsüncelerini dog?rudan izleyen bir akim ortaya çikmadigi gibi, bu düs?ünce daha sonraki yüzyillarda unutulmaya yüz tuttu. Yakin tarihte yeniden kesfedilen I?bni Haldun'un tarih biliminin kuruculari arasinda sayip hakkini teslim etmekle kalmayip, düsüncesinin de derinlerine inme çabasina girersek, yalnizca geçmisin olaylarindan ve düsüncelerinden dersler çikarmakla kalmayacak ayni zamanda bugünümüzü anlamaya ve geleceg?i kurtarmaya adim atmis da olacagiz. I?bni Haldun, 14. yüzyilda toplumlarin iktisadi, sosyal ve siyasi kos?ullarinin bilimsel bir çözümlemesini yaparken, bir takim temel tarihsel sorunlari ortaya koyuyordu. Ortaçag?'a ilis?kin yapilari, iktisadi, toplumsal ve siyasal evrimi yavas?latan ya da engelleyen yapilari betimliyordu. Iste bu gecikme, yabanci güçlerin etkileriyle birles?erek birkaç yüzyil sonra sömürgecilig?i olanakli kilacak; sömürgecilik de azgelis?mis?lik olgusunun ortaya çikis?ini getirecekti.I?bni Haldun, Kuzey Afrika tarihini yüzyillar boyunca kesintiye ug?ratan siyasal (daha sonra iktisadi ve toplumsal) bas?arisizliklar dizisini son derece yöntemli bir biçimde irdeleyen ve durgunluk nedenlerini bir tanrisallikta ya da dis? güçlerin etkisinde deg?il, yas?adig?i toplumun iç yapisinda arayan bir düsünür oldu. Onun tarih anlayis?i, Avrupa'da iktisadi ve toplumsal alanlarda yürütülen aras?tirmalar sayesinde ancak XIX. yüzyilin sonuna dog?ru gelis?ecekti. Ancak Aziz Augustinus, Machiavelli ya da Montesquieu ile kiyaslanabilecek bir düsünür olan I?bni Haldun'un yapitini, yas?adig?imiz dönemin sorunlariyla baglantilandirip bugünün kavramlariyla ele almak, onun düs?üncesini as?iri ölçüde modernles?tirmek ya da çarpitmak degil, tam tersine onun düs?üncesinin gerçek zenginlig?ini ortaya çikarmaktan. Yves Lacoste da Ibni Haldun'da bu yoldan ilerliyor.