İlk Dönem Sufileri ve Hadis Hakim et-Tirmizi Örneği

Hadîsleri arılama ve yorumlamaya yönelik disiplinlerden ikisi hiç şüphesiz fıkıh ve tasavvuftur. Fıkıh, dış/zâhir hayatımızla; tasavvuf, iç/bâtın deneyimlerimizle ilgilenmektedir. Her iki yönelişin hem amaçlan hem de kullandıkları terminoloji farklıdır. Fıkhı yöneliş hadîsleri dilsel ve hukuksal bir metin olarak gördüğü için kullandığı terminoloji de ona uygun olarak ortaya çıkmıştır. Tasavvuf? yöneliş ise hadîslere işarı ve batını açıdan yaklaştığı için kullandığı terminoloji de ona uygun olarak oluşmuştur. Fıkhî yönelişte bu durum lafzın delâletleriyle ve lafzı açıklık kapalılık bakımından gösteren kavramlarla ayrıntılı bir şekilde ifade edilirken; tasavvuf? yönelişte mezkûr İçsel durum hakikat, hih/ıel, batin, .r/rgibi kavramlarla ve sade bir şekilde ifade edilmiştir. Fıkhî yönelişte metin-olgu arasındaki ilişki daha ziyade metinden yola çıkılarak oluşturulurken; tasavvuf? yönelişte metin-olgu arasındaki ilişki anlayanın tecrübesinin de dahil olduğu karşılıklı etkileşim ve inşaya dayanmaktadır. Bundan dolayıdır ki, tasavvuf? şerhler anlamın kendisinden ziyade anlamın hikmeti, nedeni üzerinde durmuşlardır. Özellikle Hakîm et-Tirmizî'nin Ncvâdirul-ıtsûNo. Kitiıbıı'l-nmıb/yyât adlı eserinde bunun bol örnekleri bulunmaktadır. Diğer şerlilere nazaran tasavvufî şerhlerde lafzın bizzat kendisini anlamanın yanında anlayan Öznenin psikolojik aktivitesi de metne katılmıştır.