Memluklerde Hisbe Teşkilatı ve Muhtesibler

Orta Çağ'da büyük bir Müslüman Türk devleti olan Memlûkler, devlet teşkilatını oluştururken bir taraftan kendilerinden önceki Müslüman devletlerden olan Abbâsîler ve Fâtımîlerin devlet geleneğini, diğer taraftan Müslüman Türk devletlerinden olan Büyük Selçuklular, Zengîler ve Eyyûbîlerin mirasını almış ve kendilerine bu iki kanaldan tevarüs eden mirası devlet bünyesinde mezcederek muazzam bir teşkilat ve bu bağlamda da güçlü bir hisbe teşkilatı kurarak tarih sahnesinde kendilerini göstermişlerdir. Memlûklerin devlet geleneği ve aynı zamanda hisbe teşkilatı, hem çağdaşı olan hem de kendinden sonra gelen devletlere örnek teşkil etmiştir.

Hisbe konusunu ele alan çalışma, ayrıca diğer Türk-İslâm devletlerindeki hisbe teşkilatına dair de önemli bilgiler içermektedir. Kamu hayatının her alanına etki etmiş olan hisbe kurumu, kamusal alanda halkın haklarını koruyucu bir sistemdi. Aynı zamanda hisbe vazifesinden sorumlu muhtesibler de neredeyse kamusal alanın tamamında söz sahibi olan devlet görevlileriydi. Ülkemizde Osmanlı öncesi döneme dair Müslüman Türk devletlerinin “Hisbe Teşkilatı ve Muhtesibleri”yle ilgili ayrıntılı bir çalışma bulunmadığı düşünülürse, Memlûklerin etkili bir şekilde tesis ettiği “Hisbe Teşkilatı” ve hisbe işinin sorumluları olan “muhtesibler”in detaylı bir şekilde incelendiği bu çalışma, bir boşluğu dolduracak mahiyettedir ve bu alanda yapılacak çalışmalara da bir kaynak olacaktır.