Sufilerin Seyri

On üçüncü yüzyılda Moğol saldırılarının önüne katıp yerinden yurdundan ettiği ve Anadolu'ya sığınmak zorunda bıraktığı büyük âlimlerden birisi olan Necmuddîn-i Dâye'nin Farsça kaleme aldığı ve kendi ismi ile özdeşleşmiş en ünlü tasavvuf eserlerinden biri olan Mirsâdu'l-İbâd Mine'l-Mebde İle'l-Me'ad, içindeki irfânî öğretilerin yanı sıra sahip olduğu edebî sebk ve şiir örnekleri açısından da son derece zengin bir kitaptır. Eser 5 ana bölüm ve 40 ara fasıldan ibarettir. Dibacesinin mukaddimeye ayrıldığı kitabın ikinci ana bölümü insan ve dünyanın yaratılışı [Mebde] ile ilgilidir. Kitabın yarısına yakın kısmını içeren üçüncü bölüm tasavvuf inançları ile insanoğlunun yaşam ihtiyaçlarını konu edinmektedir. Dördüncü bölümde dört mevsimin mahiyeti ile birlikte insanların Ahiret [Mead] macerasına değinilmiştir. Kitabın beşinci ve son bölümünde ise Âdem'in yaratılışının yanı sıra padişah ve toplumun önde gelen şahsiyetlerinin dinî ve ahlakî vazifeleri tasavvufî bir bakış açısı ile ele alınmıştır. Her faslın başında konu başlığının altında konu ile ilgili Kur'an ayeti veya Hadis-i Şerif zikredilmektedir. Ardından önceliğin tasavvufî düşüncelere ayrıldığı yerler sembolik öğeler kullanılarak anlatılmakta, bu da eseri edebî açıdan son derece akıcı kılmaktadır. Kitabın değişik yerlerinde Ebû Said Ebu'l-Hayr, Hayyam, Senaî, Firdevsî, Gazzâlî, Aynü'l-Kudat Hamedanî, Baba Efzel-i Kaşânî, Cemâleddin İsfehânî gibi Fars şair ve mutasavvıflardan almış olduğu beyitlere yer verir. Şeyh Necmuddîn-i Dâye kendinden önceki dönemlerde yazılmış tasavvuf kitaplarını müphem ve anlaşılmaz bildiğinden o tür kitapları referans almamaktadır. Sadece bir kaç yerde Hucvirî'nin Keşfü'l-Mahcûb, Mubidî'nin Keşfû'l-Esrâr, Ahmed Gazzâlî'nin Sevânih, Ebû Talib Mekkî'nin Kûtu'l-Kulûb, Mecduddîn Bağdâdî'nin Tesânif'inden ve aynı şekilde Esrârû't-Tevhid fî Makamât-ı Şeyh Ebu'l Said'den kaynak belirtmeden alıntılar yapmıştır.