Türk Halk Anlatmalarında Olumsuz Tipler Mit, Destan, Halk Hikayesi

İnsan yaşamının ikili (düalist) bir özelliği olduğunun hemen herkes farkındadır. Bu farkındalığa rağmen, günlük yaşamda her zaman iyi ve olumlu tipler üzerinden verilen örnekler bizi yönlendirir. Peki, iyi, doğru ve olumlu nedir? Bu kavramlar ilk bakışta karmaşık değil, açık ve anlaşılırdır. Bunları kolaylıkla kavramamızı sağlayan ise “kötü”, “yanlış” ve “olumsuz” olanlardır. Birey ve toplum olarak insanlık tarihinde kötülükle mücadele, erken dönem mitik anlatılarından destanlara, aşk konulu hikâyelerden gündelik hayatı konu edinen diğer anlatı metinlerine kadar hemen her dönemde yaratılan anlatmalarda kurgusallaştırılmıştır. Kötülüğün kaynağı çoğunlukla insan dışı varlıklarda, bazen de insanda aranmıştır. Kötülükle mücadele edenler “kahraman” kavramıyla adlandırılmıştır. İyi ile kötü arasındaki zıtlık çoğu anlatının varlık sebebi olmuştur. Varlık ile yokluk, teklik ile çokluk, kahraman ile düşman, güzel ile çirkin, yaşlı ile genç, eski ile yeni, Doğu ile Batı çatışmasının taraflarından biri iyiyi, diğeri kötüyü temsil ederek tahkiye esasına dayalı eserlere can vermiştir.

Dr. Mustafa Duman, halk anlatmalarındaki iyi ile kötü arasındaki bu zıtlığı, çatışmanın veya ilişkinin izlerini kötü/olumsuz tipler üzerinden takip ediyor. Mit, destan ve halk hikâyesi türleri özelinde yaptığı bu incelemeyle kötülüğün ve onun temsilcisi olan olumsuz tiplerin, farklı türden anlatmalardaki temsilcilerini tahlil ediyor ve bu temsilcilerin bir nevi kronolojisini ortaya koyuyor. Eserde, olumsuz tiplerin bu üç anlatı türündeki serüvenini inceleyerek kötülüğün değişen-değişmeyen yönlerini ustaca sunuyor.

Dr. Mustafa Duman, yapısal bir incelemeyi esas alan bu kitabında sadece halk anlatmalarındaki değil, diğer anlatı türlerindeki olumsuz tipleri belirlemede kullanılacak ölçekler ve eylem alanlarına yer veriyor ve böylece mükemmel bir inceleme modeli sunuyor. Bu eserde sunulan inceleme; kötülük, anlatı tipleri, yapısal inceleme ve kişilik özellikleri gibi konularda çalışan araştırmacılara ve konuya ilgi duyan tüm okurlara hitap ediyor.

“Kötü insanlar, yeryüzüne serpilmiş bir avuç iyi insanı sınamaya yararlar.” (Voltaire)

Prof. Dr. Metin Ekici